U literaturi se navodi da su prve škole još u srednjem veku radile kraj crkava u Donjoj Kamenici i u Vasilju. Kasnije u tursko doba, znamo iz literature, da škola nije bilo jer ih je bilo zabranjeno osnivati, ali je poznat jedan podatak da je neposredno pred oslobođenje 1833. postojala jedna škola u pojati u Gurgusovcu (kasnije Knjaževac) u Zbirištu gde je izvesni pop Mirko krišom obučavao decu čitanju i pisanju. Priča ima i nastavak da je škola otkrivena i da su stradali i učitelj i njegovi đaci, govori nam Vladana Stojadinović, bibliotekar Narodne biblioteke “Njegoš” u Knjaževcu.
Zvanična istorija školstva knjaževačkog kraja, odnosno tada Gurgusovca i okoline, počinje nakon oslobođenja 1833. Te godine je započeta gradnja prve škole, po nalogu knjaza Miloša. Dve godine kasnije 1835. počinje da radi prva škola, a prvi učitelj bio je Mateja Nikolić iz Vršca. Škola je imala malo đaka, bez propisanog nastavnog programa, a od udžbenika je koristila “Srpski bukvar” i “Manju čitaonicu”, po nalogu tadašnjeg Ministarstva prosvete.
Neposredno nakon osnivanja prve gurgusovačke škole, počelo je i osnivanje škola u okolnim mestima. Već nakon desetak godina od prve škole u varoši, počinju da rade škole u Novom Hanu (Minićevu), Vasilju, Donjoj Kamenici, sa značajnim brojem đaka.
Škola je radila u nekoliko kuća u varoši do izgradnje prve školske zgrade 1874. Kako se nalazila pored crkve, crkvena porta služila je i kao školsko dvorište.
Ženska osnovna škola otvorena je u Knjaževcu 1851. Prva generacija imala je 26 učenica i učiteljicu Jelenu Tomić. Nalazila se u kasnije srušenoj školskoj zgradi u današnjoj Njegoševoj ulici u Knjaževcu. Rad škole finansirali su roditelji učenica, uz malu pomoć opštine.
Zanimljivo je da je Knjaževac imao i ustanovu za vaspitanje i obrazovanje ženske dece. Ženska zanatska škola osnovana je 1900, na inicijativu uglednih knjaževačkih gospođa i Ženske podružnice. U nju su išle devojčice posle osnovne škole. Školovanje je bilo trogodišnje, a u nju su uglavnom išle kćeri varoških trgovaca, zanatlija i činovnika. Pre podne su imale praktičnu nastavu (ručni rad, krojenje, šivenje, vođenje domaćinstva, osnove trgovine, higijenu), a po podne teorijsku i opšteobrazovnu nastavu (dekorativno crtanje, srpski jezik, računicu, istoriju sa zemljopisom, veronauku, gimnastiku, pevanje). Škola je zatvorena 1960, a poslednjih godina njene učenice bile su uglavnom devojke sa sela.
Naslednik tradicije najranije knjaževačke škole je prva osmogodišnja škola u Knjaževcu “Dimitrije Todorović Kaplar”, osnovana 1951. godine, a koja je sve do 1973. bila jedina osnovna škola u gradu. Danas osim nje, u Knjaževcu rade još dve osnovne škole – “Vuk Karadžić” (“Timočki partizani”) i “Dubrava”. Treba pomenuti o OŠ “Mladost” koja je osnovana 1958. pri Domu za vaspitanje mladeži. Samostalna ustanova postaje 1995. Njeni đaci su pitomci Doma za vaspitanje dece i omladine.
Rano se u Knjaževcu razvilo i srednjoškolsko obrazovanje. Gimnazija je osnovana 1871. kao dvogodišnja realka.
S obzirom na to da je knjaževački kraj od osamdesetih godina XIX veka bio izrazito razvijeno rudarsko područje, na inicijativu uglednih Knjaževčana, 1931. godine osnovana je Rudarsko-nadzornička škola i na tradiciji ove škole danas radi Tehnička škola.
FOTO: Zavičajna zbirka Narodne biblioteke “Njegoš” Knjaževac
Ovaj medijski sadržaj sufinansiran je od strane opštine Knjaževac. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
