Zbirka dvopređnih čarapa Vidosave i Svetozara Popovića, nekadašnjih profesora knjaževačke Gimanzije, dopunjena eksponatima iz fonda muzeja, predstavlja jedinstvenu zbirku Zavičajnog muzeja Knjaževac. Ovu zbirku čini blizu 700 etnografskih predmeta. Ovaj značajan etnografski materijal je još 1965. godine proglašen Kulturnim dobrom Srbije. Prepoznato kao živo nasleđe, koje se i dalje prenosi s generacije na generaciju, dvopređno pletivo je decembra 2018. godine, upisano na nacionalnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa Republike Srbije.
Dvopređne čarape su rađene od domaće vune u dve boje, te su zbog toga i dobile taj naziv. Čarape su deo narodne nošnje i seljanka pletilja sa Timoka pridavala im je veliki značaj. Na njima je, kao ni na jednom delu nošnje, dolazilo do uzražaja stvaralaštvo i umešnost pletilje, a imale su izuzetnu praktičnu primenu. O zbirci, nastanku i očuvanju ovog nematerijalnog kulturnog nasleđa, govori nam kustos-etnolog Zavičajnog muzeja u Knjaževcu Jelena Kurtić:
“Zbirka Dvopređnih čarapa Timoka postoji u Zavičajnom muzeju u Knjaževcu kao jedinstvena i zasebna celina. Veliki broj eksponata u toj zbirci je otkupljen od Vidosave i Svetozara Popovića, koji su bili profesori u knjaževačkoj Gimnaziji i kolekcionari koji su se bavili proučavanjem i sistematizacijom dvopređnog pletiva i dvopređnih ornamenata. Ono što tu zbirku čini jedinstvenom pored velikog broja predmeta je i dokumentacija koja je prati. Imamo album sa 250 čarapa nacrtanih u originalnoj veličini i boji, zatim tu je 426 kompozicija narodnih ornamenata u boji, kao i album sa 800 tabli ornamenata u crno-beloj tehnici. Tu je i rukopisana građa i karta istraživanja dvopređnog pletiva u oblasti Timoka. Naša zbirka pored eksponata koje smo otkupili od porodice Popović ima i određeni broj svojih predmeta i otprilike ima ukupno oko 700 pari čarapa. Retko se mogu sada naći u domovima jer se teško čuvaju budući da su od organskog materijala. One su nekad bile i poklon svatovima, čak su davane i majstorima koji su dolazili da rade, darivane su i vračare koje su često i zahtevale određene čarape, možda najlepše ili najvrednije.”
Ovaj značajan etnografski materijal je još 1965. godine proglašen Kulturnim dobrom Srbije. Prepoznato kao živo nasleđe, koje se i dalje prenosi s generacije na generaciju, dvopređno pletivo je decembra 2018. godine, upisano na nacionalnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa Republike Srbije.
“Ono što znamo je da je dvopređno pletivo rasprostranjeno na širokom evroazijskom tlu i da su ga na prostor srednje Evrope i Balkana doneli Sloveni za vreme velike seobe naroda. U odnosu na to široko područje, u Srbiji, u ovom kraju, pogotovo u knjaževačkom kraju sačuvan je najveći broj raznovrsnih i bogatih ornamentnih motiva. Ornamentni motivi na čarapama su dostigli vrhunac u 18. veku. Retko možemo da nađemo dva para čarapa sa istim ili sličnim motivima. Upravo zbog toga što je svaka naredna generacija pletilja želela da unese neki svoj pečat, bilo da je to malo drugačija kompozicija ornamenata ili samo promena boje ili neka sitnica. Pletilje seljanke su uglavnom plele čarape na sedeljkama, na putu od kuće do njive, dok su čuvale stoku i inspiraciju za ornamente su nalazile u okruženju, najviše u prirodi. Ornamenti uglavnom nose imena biljaka; tu su lale, bopčice, perunike, zvezde, krstići, krug, kolo, kukice. Sama tehnika pletenja je takođe drugačija, čarape se rade od vune, u dve boje, odnosno dve pređe pa su tako i dobile naziv. Osnova je crvena i crna pređa. Čarape se pletu od vrha stopala prema peti. Kada se isplete stopalo ili naglavak, onda se pletivo nastavlja u gornjište, odnosno stopalo se naglavljuje na gornjište. Stopalo i gornjište su prostorno i ornametno jedinstvene celine. Po gornjištu se i razlikuju muške i ženske čarape, na ženskim je oblik motiva dosta složeniji i sa više boja, krupniji motivi, bogato ukrašeni, dok su muške čarape jednostavnije ukrašene, često samo u jednoj boji, na primer crveni ornament na crnoj osnovi. Svekodnevno su nošene jednostavnije čarape, dok su one bogatije ukrašene nošene za svečanije prilike, svadbe i druga veselja. Najlepše su bile mladoženjske čarape, one su bile obavezni deo devojačke spreme, najvrednije su u kući bile one najstarije koje su starice čuvale i ostavljale ukućanima u amanet da kada one umru, da ih sa njima pošalju na onaj svet.”
Posetioci muzeja su često čuli i povezuju dvopređne čarape sa Knjaževcem i svi su oduševljeni nakon što razgledaju to bogatstvo ornamenata i boja.
“U okviru Letnje škole tradicionalnih zanata u Ravni, od 2017. godine postoji i Letnja škola pletenja. Radimo je u saradnji sa Etno-centrom iz Knjaževca, pa tako žene koje već znaju da pletu ove čarape obučavaju mlađe generacije, najčešće su to srednjoškolci i studenti, i na taj način prenose znanje o tome i čuvaju kao nematerijalno kulturno nasleđe.”
Dvopređne čarape danas nose članovi kulturno umetničkih društava iz knjaževačkog kraja na svojim nastupima, ali primećeno je da ih nose i neka društva iz drugih krajeva.
Ovaj medijski sadržaj je sufinansiran sredstvima Grada Zaječara. Mišljenja i stavovi izraženi u tekstu su odgovornost autora i njegovih saradnika i ne predstavljaju nužno zvaničan stav Grada Zaječara.
Grad Zaječar
