Zaječarski Arhiv čuva i štiti četiri kilometra arhivske građe u preko 570 fondova (VIDEO)

Kada je vlada FNRJ 1948. godine donela naredbu Sreskim i Gradskim odborima da na svojim područjima izvrše popis arhivske građe i obezbede prostor za njen smeštaj, u nekadašnjim središtima okružnih narodnih odbora osnovano je 26 arhivskih središta. 

Istorijski arhiv u Zaječaru osnovan je prema naredbi Vlade i Ministarstva prosvete NR Srbije 15. Aprila 1948. godine kao Arhivsko središte u Zaječaru i obuhvatao je područje devet srezova (Zaječar i srez zaječarski, Bor i srez borski, Knjaževac i srez knjaževački, Negotin i srez krajinski, Boljevac i srez boljevački, Minićevo i srez timočki, Jabukovac i srez brzopalanački, Kladovo i srez ključki, Donji Milanovac i srez porečki). 

Danas zaječarski Arhiv obuhvata mnogo manji prostor, ali značaj za očuvanje i prezentovanje javnosti istoriografije I dokumentaristike i dalje je veoma važno. Šta sve danas Istorijski arhiv “Timočka krajina” čuva, objašnjava direktor ove institucije kulture Velibor Todorov:

“Istorijski arhiv Timočke krajine je osnovan 1948. godine kao Sreski arhiv, za mnogo veći broj opština, ali danas on pokriva grad Zaječar i opštine Boljevac i Knjaževac i u svojim depoima čuva i štiti arhivsku građu u preko 570 fondova i preko 4 kilometra dužinskih arhivske građe i stara se o građi i vrši zaštitu u registraturama u ove tri opštine, tako da je ta uloga tim bitnija jer građa koja završi kod nas je obično građa od velikog značaja koja ima nastanak od preko 30 godina i ona onda dođe do nas jer je naravno važno sačuvati i onu građu koja nastaje u samim preduzećima, ustanovama, lokalnim samoupravama i td. 

Ono što je ovde sačuvano je od velikog značaja i takvih fondova imamo 58, 47 je od velikog značaja i obuhvataju period od 1817. do danas i u najskorije vreme je došlo do ekspanzije prijema arhivske građe iz preduzeća koja su u stečaju i likvidaciji, tako da danas Arhiv ima skoro prebukirane kapacitete i biće u najskorije vreme problem smeštaja građe koja nadolazi…”

Od samog osnivanja Arhiv imao je problema sa smeštajem, pošto je prostor delio sa Narodnim muzejom, zbog toga se 1967. godine seli u zgradu Opštinskog suda, a za smeštaj arhivske građe dobija prostorije bivše pešadijske kasarne. Arhiv svoj naziv ponovo menja 1973. godine, kada dobija ime Istorijski arhiv “Timočka krajina”, koji i danas nosi. Sedamdesetih godina sve više se govori o izgradnji zgrade Arhiva, naročito posle odluke o iseljenju Arhiva iz zgrade suda 1975. godine, kada je usledila adaptacija prostorija u bivšoj kasarni za potrebe Arhiva. Pitanje smeštaja Arhiva rešeno je 1979. godine, kada je dobio svoju zgradu u tadašnjoj ulici Maršala Tita 160 (današnjoj ulici Nikole Pašića). Iako je pitanje radnih prostorija rešeno, Arhiv je i dalje imao problema sa smeštajem arhivske građe, pošto su uslovi smeštaja u pešadijskoj kasarni bili neadekvatni. Zahvaljujući mesnom samodoprinosu, SO Zaječar i Ministarstvu za kulturu Republike Srbije 1990. godine otpočela je izgradnja depoa. Depo Arhiva građen je planski sa svim neophodnim uslovima za čuvanje arhivske građe, a njegova izgradnja završena je 1993. godine. Smeštajni prostor novoizgrađenog depoa iznosio je 1.000 m² i time je za duži period bilo rešeno pitanje smeštaja arhivske građe i registraturskog materijala.

Danas, gotovo tri decenije kasnije, Arhiv opet ima problema sa smeštajem materijala, a novi savremeni načini čuvanja građe u obliku digitalizovanih fajlova, uveliko je prisutan u radu ove ustanove. Ipak, to ne znači da se uništava standardni oblik u kome je arhivska građa, dodaje direktor Todorov:

“Mi digitalizujemo građu u velikom obimu odličnom opremom koju smo unazad nekoliko godina nabavili uz pomoć Ministarstva kulture pre svega, međutim to što digitalizujemo uporedo čuvamo dokumenta i u papirnom obliku tako da digitalizacijom samo doprinosimo da naši potencijalni korisnici mogu od svoje kuće da pogledaju šta sve imamo u digitalnom obliku i da se zainteresuju za to, eventualno ako im je to potrebno u papirnom obliku da to dobiju kod nas; olakšan je put korišćenja arhivske građe putem digitalizacije.”

Sa legalizacijom objekata i nekretnina koje su građani u obavezi poslednjih 10-ak godina da rade, značaj Arhiva pre svega u toj oblasti se povećao. Sada se pojavila obaveza da građani imaju dokumenta kojima dokazuju imovinsku kartu pre svega svojih nekretnina i bez toga ne mogu da legalizuju svoje objekte. Pa upravo je Arhiv na tom polju sada dobio na značaju, ali ostaje nezaobilazan i kod onih istraživača, istoričara, etnologa, etnografa, geografa i mnogih drugih koji se sve više zanimaju za istoriju našeg timočkog kraja i jedino mesto gde to mogu da nađu, jeste upravo istorijski arhiv.

Publikovanje arhivske građe je poslednjih godina veoma aktuelno, a objavljivanje publikacija u velikoj meri podržava i Ministarstvo kulture i informisanja:

“Jedna od uloga Arhiva je naravno zaštita arhivske građe u Arhivu i van njega, zatim prikupljanje, obrada i čuvanje u depou, upravo je potreba samog Arhiva da se pokaže i približi građanima i putem određenih publikovanja građe koju čuva u svojim depoima. Upravo nam je ta delatnost omogućila da građani više shvate koje sve bogatstvo mi imamo i ta izdavačka delatnost Arhiva je unazad 10-ak godina udesetostručena. Od 2010. do danas preko 50 izdanja Arhiva je izašlo u javnost i upravo smo ponosni na taj deo svog zadatka koji imamo u društvenoj zajednici, a to je dostupnost arhivske građe putem publikacija do naših građana.

Najveći deo publikacija je objavljen putem projekata, pre svega Ministarstva kulture i informisanja koje je od 2011. do danas izdvojilo preko 20 miliona dinara u vidu 32 projekta, evo i ove godine četiri projekta vrednosti million devetsto hiljada dinara. Največi deo tih para i tih projekata se odnosi na publikacije, ali se odnosi i na stvaranje uslova za bolje čuvanje, za bolji i kvalitetniji rad zaposlenih, a pored infrastrukture finansiralo je Ministarstvo i projekte vezane za publikovanje arhivske građe, a tu su i donatori – nevladine organizacije, ambasade i drugi. Potrudili smo se da imamo što više novca za ono što nam je osnovni zadatak, a to je između ostalog i publikovanje.”

Zdanje u kome je Istorijski arhiv “Timočke krajine”, jedno je od reprezentativnih i za grad Zaječar. Zgrada je sagrađena 1932. godine, a sagradio je gospodin Savić, vlasnik u to vreme Rudnika u Bogovini, i to u miraz svojoj kćerki koja je tu živela sa svojim suprugom, a onda je posle njene smrti nasledilo nekoliko rođaka i 1979. godine je opština Zaječar organizovala prikupljanje novca od stanovništva da bi otkupila samu zgradu.  Arhiv je posle toga dosta para  uložio u njeno sređivanje pre svega enterijera, eksterijer je pod zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Nišu. Ove godine stekli su se uslovi za sređivanje prozora i vrata za šta je izdvojeno preko 5 miliona dinara, opet od resornog Ministarstva, dodaje direktor Velibor Todorov, tako da je danas zgrada potpuno zaštićena od spoljnih uticaja i u enterijeru osposobljena za kvalitetno manipulisanje građom u adekvatnim uslovima za rad zaposlenih.