Južno od Zaječara prostire se park-šuma “Kraljevica”, brdo koje pruža izvanredne uslove ljubiteljima sporta i rekreacije. Kraljevica predstavlja kompleks četinarske i listopadne šume sa uređenim stazama za šetnju i klupama za odmor, zbog čega je jedno od najomiljenijih izletišta Zaječaraca. Na samoj Kraljevici su i dva kulturno-istorijska spomenika: Spomenik poginulim učesnicima Timočke bune, koji narod naziva i “Spomenik Ljubi Didiću” i Spomenik borcima palim u NOR-u i žrtvama fašističkog terora, poznatiji kao “Vešala”.
Kraljevica je danas oaza mira, a nekada je bila mesto velikih stradanja, kaže istoričar Narodnog muzeja “Zaječar” Jelica Ilić.
“Prvo veliko stradanje na Kraljevici bilo je 1883. godine, posle sloma Timočke bune, krvavi novembar i decembar. Osuđena su na smrt 93 učesnika bune, od tog broja je 21 streljan, odnosno 20 je streljano a jedan je izvršio samoubistvo čekajući izvršenje. Političke okolnosti su uticale da punih 57 godina ne postoji obeleženo mesto tog stradanja i tek uoči II svetskog rata, 1940. godine, na tom mestu podignut je spomenik. Kao što sam već rekla, sve je to bilo politički motivisano, jer pred novi rat trebalo je ljude pokrenuti, motivisati za odbranu svoje zemlje i to su političke stranke iskoristile da angažuju jednog tada još vrlo mladog a kasnije veoma poznatog vajara Antuna Augustinčića da uradi spomenik koji je u narodu poznat kao spomenik Ljubi Didiću, mada zapravo predstavlja borca, učesnika Timočke bune.”
Kada je reč o pomenutom spomeniku i Ljubi Didiću on je bio jedan od vođa ustanika u Timočkoj buni koja je izbila u krivovirskom kraju posle pokušaja Kralja Milana da razoruža seljake. Timočka buna je ubrzo bila u krvi ugušena. Vođe pobune bili su lokalni radikalski prvaci, u boljevačkom srezu pop Marinko Ivković, Dobrosav Petrović i pop Milija Petrović, u sokobanjskom srezu Ljuba Didić, a u Knjaževcu Aca Stojanović, Gavra Aničić i drugi. Novembar 1883. godine je bio najtragičniji mesec u istoriji Zaječara. Nazvan je “mesecom smrti”. Preki sud je izricao smrtne kazne, koje su već sutradan izvršavane na Kraljevici. U Zaječaru je osuđeno 825 učesnika bune. Sedamdesetoro uhapšenih je oslobodjeno, dok su ostali osudjeni na robiju, zatočenje i zatvor. Osudjenici na smrt, njih 94, krenuli su vezani teškim lancima od zatvora koji se nalazio iza Osnovnog suda, potom prošli skverom, zatim ulicom Nikole Pašića, pored tadašnje Gimnazije (škole Ljuba Nešić), zatim pored crkve, a potom ulicom koja od crkve vodi do Kraljevice, kasnije nazvanom Timočke bune.
“Čitav spomenik je urađen od bronze, a sličan spomenik se nalazi u Ženevi ispred Palate rada, ali on tamo predstavlja radnika i razlika je u pogledu, držanju tela i što figura na Kraljevici ima na nogama opanke i okove, za razliku od tog spomenika u Ženevi. Takođe, zanimljiva je i čitava kompozicija, odnosno pozadina spomenika, koja se sastoji od 20 mermernih ploča između kojih su crne trake a iznad su imena osuđenika na smrt u Timočkoj buni. Inače, samo otkrivanje spomenika upriličeno je 10. novembra 1940. godine”, kaže istoričarka Jelica Ilić.
“Drugo mesto stradanja Timočana i Zaječaraca je na drugom kraju Kraljevice. Danas se taj spomenik naziva “Vešala” i on je podignut dosta kasnije nakon čina stradanja. Čitavo ovo mesto je bilo poznato kao Vešalište i 30 godina kasnije, 1971. godine urađen je spomenik prema idejnom rešenju arhitekte Vladimira Veličkovića.”
12. septembra 1941. godine kod Zlota, nemački vojnici su uhvatili sekretara Okružnog komiteta KPJ za Zaječar Milenka Brkovića Crnog. On je iz Kutine po partijskom zadatku došao u Zaječar da pomogne organizaciju oružanog ustanka protiv fašista. Uprkos višednevnom mučenju nemačkih okupacionih vlasti, on je odbio da bilo šta kaže ili oda nekog od drugova, tako da se svesno žrtvovao za ideale u koje je verovao. 18. septembra obešen je na Kraljevici zajedno sa još nekoliko saboraca, istaknutih članova KPJ, među kojima je bio i Đorđe Simeonović. Spomenik poznat pod nazivom “Vešala” ostao je kao obeležje vremena u kome je počeo ozbiljan i organizovan antifašistički otpor meštana ovog kraja.
Mnogi Zaječarci ne znaju da je autor spomenika “Vešala” na Kraljevici naš proslavljeni slikar koji već decenijama živi i radi u Parizu. Monumentalan a jednostavan spomenik na zaječarskoj Kraljevici je jedan od dva spomenika koliko je uradio Vladimir Veličković, ostalo je istorija srpskog i svetskog slikarstva. Vizuelno, spomenik predstavlja pad vešala iz tri ugla.
Dugo je to mesto bilo posećeno samo od šetača i zaljubljenih parova, ali poslednjih godina neki mladi ljudi u Zaječaru odabrali su ga kao mesto Festivala OUTHIDE. Ipak, nisu učesnici ovog muzičkog festivala prvi koji su ovde okupili veći broj ljudi. To je učinila i legendarna grupa EKV koja je davne 1987. ovde imala svoj koncert.
Ovaj medijski sadržaj je sufinansiran sredstvima Grada Zaječara. Mišljenja i stavovi izraženi u tekstu su odgovornost autora i njegovih saradnika i ne predstavljaju nužno zvaničan stav Grada Zaječara.
Grad Zaječar
