Muzej grada u kući Alekse Ace Stanojevića je jedan od objekata u sastavu Zavičajnog muzeja u Knjaževcu. Ova kuća jednog od osnivača Srpske radikalne stranke i kuma Nikole Pašića, veoma je posećena jer je autentična, građena početkom XX veka i unutrašnjost je ispunjena predmetima koji na najlepši način svedoče o vremenu građanske kulture u Knjaževcu.
Istorija beleži da je Aleksa Aca Stanojević jedan od najznačajnijih istorijskih i političkih ličnosti knjaževačkog kraja. Rođen je 29. septembra 1852. godine u Knjaževcu, od oca Miloša i majke Lozane. Po zanimanju je bio štampar dok je u političkom životu Srbije poznat kao jedan od osnivača Narodne radikalne stranke 1881. godine i protivnik režima Milana Obrenovića. Važio je za trezvenog i umnog političara koga su protivnici uvažavali zbog odmerenog i taktičkog držanja. Optužen je za učešće u Timočkoj buni 1883. godine zbog čega je osuđen na smrt ali se spasio prebegom u Bugarsku. Takođe je učestvovao u Čebinčevoj aferi 1894. godine i osuđen je na tri godine zatvora, ali je pomilovan već naredne godine. Uz svog kuma Nikole Pašića, bio je najistaknutija ličnost Narodne radikalne stranke koja je od Majskog prevrata 1903. godine do 1918. gotovo neprekidno bila na vlasti. Za to vreme više puta je biran za narodnog poslanika i predsednika Narodne skupštine. Posle smrti Nikole Pašića 1926. godine izabran je za predsednika GO i vođu stranke. U toku nemačke okupacije Aca Stanojević je odbio da sarađuje sa okupatorima i zbog toga ga je 1945. Maršal Tito primio u Beli dvor kao istaknutog i nekompromitovanog političara i borca za ljudska prava.
Njegova kuća u Knjaževcu danas je muzej zahvaljujući Branislavi Marković (1903-1983) koja je poklonila kuću za života muzeju i svom Knjaževcu. Ko je bila ona i kako je kuća sagrađena, govori nam kustos-etnolog Jelena Kurtić:
“Sama kuća Ace Stanojevića nalazi se u Njegoševoj, nekada Gospodskoj ulici, u užem centru Knjaževca. Građena je od 1903. do 1912. godine po plаnovimа grаđevinskog preduzetnikа Jovаnа Foglerа iz Bečа. Građena je u dve etaže kao slobodni objekat sa bogatom fasadnom plastikom u sklopu dvorišta sa ogradom. Njen spoljni izgled odaje karakteristike italijanske vile. Ova kuća sa svojim likovno arhitektonskim elementima predstavlja specifičan tip gradske vile s početka 20. veka i nosi karakteristike secesije.
Arhitektonsko nasleđe, izvorna ambijentalna vrednost kao i istorija ovog objekta i činjenica da je to kuća značajne istorijske ličnosti su uticali na to da kuća bude proglašena spomenikom kulture 1983. godine.
Aleksa Stanojević nije imao direktne potomke te je kuću poklonio Perici Markoviću, čoveku koji je brinuo o njemu poslednjih godina života. Poslednja naslednica bila je Branislava Marković, supruga Perice Markovića i ona je još za života poklonila kuću gradu i Zavičajnom muzeju.
Konzervatorsko-restauratorske radove na kući izvodio je Zavod za zaštitu spomenika kulture iz Niša i Zavičajni muzej Knjaževca, a po projektu arhitekte Milorada Vojinovića, dok je projekat adaptacije muzejske postavke uradila Dušica Živković, tadašnji etnolog Zavičajnog muzeja. Radovi su trajali od 1987. do 1989. godine, kada je kuća i zvanično otvorena za posetioce.”
Zа izlаgаnje rаznovrsnih predmetа visoke kulturne i umetničke vrednosti iskorišćene su prostorije gornje etаže, u kojimа je grаdski enterijer scenski prikаzаn.
“Enterijer kuća čine pre svega brojni predmeti zatečenog autentičnog nameštaja, lični predmeti, arhivska građa, ali i predmeti koji su dobijani na poklon od knjaževačkih porodica i pojedinaca. Oni su naravno pomogli da se rekonstruiše eneterijer jedne gradske kuće s kraja 19. i početka 20. veka. Zbirku legata kuće Ace Stanojevića čini 1.755 muzejskih eksponata, stilskog nameštaja, pokućstva, ličnih predmeta, odeća, 308 dokumenata i 760 fotografija. Veliki deo te zbirke je izložen u vidu stalne postavke u Muzeju grada.
Na zastakljenom tremu izloženi su stočić sa tokarenim elementima, pletene stolice iz Beča; u hodniku se nalaze lični predmeti Ace Stanojevića, čaša sa monogramom Aleksa, lična prepiska vezana za rad Narodne radikalne stranke, bogata biblioteka, kao i fografija Ace Stanojevića i njegovih saradnika. U radnoj sobi je izložen pisaći sto uz radnu stolicu, kao i umetničke slike iz legata Ace Stanojevića. U trpezariji je mala komoda sa tri fioke, kao i ovalni sto sa šest stolica iz Beča. Spavaća soba je potpuno autentična i bogato opremljena, tu je i putna torba Ace Stanojevića sa njegovim inicijalima i jastučnica, zatim frak, pižama i ostali delovi njegove odeće, pa i portret njegove majke. U velikoj sobi ili salonu za prijem izložena je garnitura za sedenje, zatim dva zidna ogledala, ovalni stočić uz ogledalo, tepih iz doba Napoleona III, luster na gas, gusana peć…. U ovom do danas očuvanom salonu svojevremeno su boravili kraljevi – Petar I i Aleksandar Karađorđević, Nikola Pašić, kao i mnogi drugi značajni srpski političari i javne ličnosti.”
Donjа etаžа je prostor iskorišćen zа rаzličite “nemuzejske” sаdržаje. U okviru nje nаlаzi se prostor iskorišćen kаo prodаjnа gаlerijа i kаo sаlon zа venčаvаnje. Ovаj deo koristi se i zа održаvаnje književnih i kulturnih večeri, svečаno potpisivаnje ugovorа između preduzećа, аli i zа održаvаnje rаznih predаvаnjа ili nаučnih skupovа što gа čini posećenijim tj. sаstаvnim delom nаstаvnih plаnovа (istorijа, likovnа umetnost…).
Ovaj medijski sadržaj je sufinansiran sredstvima Grada Zaječara. Mišljenja i stavovi izraženi u tekstu su odgovornost autora i njegovih saradnika i ne predstavljaju nužno zvaničan stav Grada Zaječara.
Grad Zaječar
