Ko su Meglenorumuni?
U mnoštvu etničkih zajednica koje žive u Banatu i pripadaju tradicionalnim zajednicama prisutnim vekovima u ovom delu Evrope prepoznatljivom upravo po brojnosti etniciteta, postoje i etničke zajednice koje spadaju u „skrivene“ i koje su, zbog svog mimikrijskog načina života, bile predmet izučavanja malog broja istraživača.
Centar “In medias res” iz Pančeva je kroz svoje aktivnosti izučavao takozvane sktrivene zajednice.
Jedna od skrivenih etničkih zajednica, brojno sasvim mala, je etnička grupa Meglenorumuna koja za razliku od, daleko brojnijih ali nedovoljno proučavanih Cincara, predstavlja relativno novu etničku grupu u Vojvodini, naseljenu tek nakon završetka Drugog svetskog rata.
Ovaj prilog o Meglenorumunima nastao je kao rezultat pre svega terenskog istraživanja u selima Gudurica (Grad Vršac), Jabuka, Starčevo i Kačarevo (Grad Pančevo), i razgovora koje je vodila Svetlana Nikolin, koordinatorka Centra “In medias res” sa pripadnicima ove skrivene zajednice:
– Gospođo Nikolin, ko su Meglenorumuni?
– Meglenorumuni kao etnička zajednica predstavljaju deo romaniteta Balkana i govore jednim od istorijskih dijalekata rumunskog jezika – meglenorumunskim dijalektom. Pretežno su naseljeni u oblasti Meglena po kojoj su i dobili ime, mada ih danas ima i u okolini Soluna (Grčka), Đevđeliji, Skoplju i po drugim mestima u Republici Makedoniji i Grčkoj gde su većinom „skrivena etnička zajednica“ ili se prepoznaju (Republika Makedonija) po opštem nazivu koji se koristi i za Aromune – Vlasi. Mogu se naći i u Taškentu, Varšavi, Budimpešti, Jambolu… Za vreme Otomanske imperije, krajem 19. i početkom 20.veka stanovnicima meglenorumunskih sela bilo je dozvoljeno da u školama i njihovim crkvama koriste rumunski jezik što se garantovalo i Bukureštanskim mirom 1913. godine, ali je nakon mirovne konferencije u Versaju doneta odluka o nemogućnosti implementacije autonomija rumunskih škola u ondašnjim delovima Makedonije koja je pripala Srbiji. Ona je ukinuta, a u škole i crkve uveden je srpski jezik.
Nakon Prvog svetskog rata i formiranja balkanskih država veći broj sela naseljenih ovom etničkom zajednicom našao se na teritoriji Grčke, a drugi deo, među njima i selo Huma, pripao je Kraljevini SHS, a kasnije i Drugoj Jugoslaviji. Do tada kompaktna i jedinstvena meglenska oblast i njeno romansko stanovništvo podeljeni su granicom i tako izloženi – jedni slovenskom, a drugi grčkom uticaju. Raspad Druge Jugoslavije doveo je do formiranja Republike Makedonije tako da su se sela iz meglenske oblasti, iz bivše Jugoslavije, nakon 90-tih godina 20.veka ponovo našla u novoj državi. U geografskom smislu meglenska oblast, inače poznata još od antičkog doba (Almopia), je visoravan koja se nalazi između planinskih vrhova Kožuha i Zine, karakteristična po blagoj klimi, dobrim pašnjacima, mnogobrojnim voćnjacima i plodnoj zemlji pogodnoj za poljoprivrednu proizvodnju. Meglen je poznat po mediteranskim kulturama koje dobro uspevaju zahvaljujući klimatskim uslovima ali se pored njih gaje i mnoge vrste žitarica, pamuk, pirinač, voće…Obronci planina prekriveni su šumama i kvalitetnim pašnjacima koji su privlačili nomade stočare, pre svega Aromune Gramosteance, Karakačane, Pomake i druge nomade mada su i sami Meglenorumuni prvobitno bili stočari nomadi , a kasnije prešli na zemljoradnju, zanate i posebno dobro razvijeno i rašireno pčelarstvo, gajenje svilene bube – svilarstvo, građevinarstvo, umetničko zanatstvo (ikonopis, rad u srebru …).
U oblasti Meglena romansko stanovništvo naseljavalo je 11 sela: Nanta (Meglenorumuni islamske veroispovesti), Osani, Birislav, Huma, Lugunica, Ljumnica, Kupa, Tarnarenka, Borovica, Livezi (mešovito stanovništvo sa Aromanima i Meglenorumunima) i Koinsko.
Tede Kal navodi da je selo Nanti bilo najrazvijenije i glavni trgovački centar. Ističe da su se do danas sačuvala sledeća meglenorumunska sela: u Grčkoj – Arhangelos (Osani), Skra (Ljumnica), Periklia (Birislaf), Langadia (Lungunc), Kupa (Carnareka), a u Republici Makedoniji samo selo Uma (Huma).
– Kako su oni stigli u Južni Banat?
-U južni Banat, u sela Guduricu, Jabuku i Kačarevo, Meglenorumuni su se doselili, skoro bez izuzetka, iz sela Hume, koje se danas nalazi na samoj makedonsko – grčkoj granici. Težak period koji je nastupio spletom istorijskih okolnosti dvadesetih godina 20.veka primorao je mnoge stanovnike meglenskih sela da krenu u emigraciju. Mnoge familije nastanile su se u Rumuniji, u oblasti Dobrudže. Meglenorumuni islamske veroispovesti iz Nante otišli su u Tursku.
Drugi svetski rat prouzrokovao je još jedan veliki talas napuštanja meglenskih sela u razne države kako na Balkanu tako i po Evropi i svetu. Kao stanovnici pograničnog sela (u periodu 1946-1949, u Grčkoj se vodio građanski rat i najveći deo ovih meglenskih sela na grčkoj teritoriji je tokom sukoba devastiran ) veći deo meglenskog stanovništva i sa grčke i sa jugoslovenske strane odlučio se da ode u susedne zemlje ili u prosperitetnije krajeve u samoj ondašnjoj Jugoslaviji – u Vojvodinu. Deo tih emigranata se nakon smirivanja političke situacije vratio, kako u sela na makedonskoj, tako i u sela meglenske oblasti na grčkoj strani.
Jedan deo porodica iz ovog sela prihvatio je kolonizaciju i došao u Jabuku, selo nedaleko od Pančeva, 1945. i 1946.godine. Nekoliko meglenorumunskih familija te iste godine naseljeno je u Kačarevu, opština Pančevo, a većina je otišla u selo Guduricu u opštini Vršac.
Po spiskovima doseljenika sasvim je nemoguće saznati, na osnovu imena i prezimena članova porodice, da li novi doseljenici, kolonisti, pripadaju Meglenorumunima ili Makedoncima jer sva prezimena nose nastavke „ski“ tipične za pripadnike makedonske etničke zajednice. Takođe se iz popisa stanovništva ne mogu dobiti podaci usled „činjenice da su se skoro svi kolonisti sa juga izjašnjavali kao Makedonci, ili u malom procentu kao Srbi, ali i usled nedefinisane rubrike u popisnim listama – „ostali“ – gde bi se mogli upisati stanovnici – pripadnici manjih zajednica. Složena politička situacija nakon rata takođe je imala uticaja na izjašnjavanje u popisima stanovništva.
O tome da li je uopšte i bilo Meglenorumuna u ovom selu jedino se moglo saznati na osnovu ličnog kontakta sa pojedincima za koje se sa sigurnišću znalo da pripadaju ovoj etničkoj zajednici i njihovih sećanja na porodice koje su zajedno došle iz Hume, pogotovo što su se svi međusobno dobro poznavali i bili kako u rodbinskim tako i u kumovskim vezama ili u bliskim komšijskim i prijateljskim kontaktima.
Svi iz Hume su se znali i danas svedočenja retkih, još živih pojedinaca ( svi su u kasnim 70tim ili 80tim godinama života) dok već njihovi potomci – druga i treća generacija po dolasku u Banat, nema nikakvih saznanja o svom poreklu ili su ona sasvim fragmentarna i neautentična – „iz druge i treće ruke“: „pričali su mi baba i deda“, „sećam se da sam negde čuo“, „ne znam ko mi je to rekao“ …; tako da se svedočenja ljudi koji pripadaju toj prvoj generaciji koja je došla u ove krajeve iz Hume mogu uzeti u velikoj meri kao relevantna.
Valentin Mik