Laboratorija Anahem iz Beograda angažovana je od strane Udruženja “ZA česme” iz Zaječara, za uzorkovanje i laboratorijske analize vode, sedimenata i ihtiofaune, na 10 lokacija u rekama: Crni Timok, Veliki Timok, Borska reka, Pek i Dunav na ušću Timoka, u okviru projekta “Ekološki odgovor na ekspanziju rudarenja u Timočkoj Krajini” koji finansira EU. Svrha studije je ispitivanje postojećeg stanja i dalje praćenje štetnih uticaja rudarstva i urbanog razvoja na životnu sredinu u Timočkoj Krajini.
Uzorkovanje je obavljeno u periodu od 31. avgusta do 3. septembra 2022. godine i to je prvo od ukupno četiri uzorkovanja koja će biti obavljena tokom realizacije ovog projekta.
Na osnovu rezultata laboratorijskih ispitivanja, u cilju utvrđivanja uticaja rudarenja na kvalitet pomenutih reka, a u skladu sa Uredbom o graničnim vrednostima zagađujućih materija u površinskim i podzemnim vodama i sedimentu i Uredbom o kategorizaciji vodotoka, može se zaključiti da u ispitivanim rekama Timočke Krajine postoji zagađenje, navodi se u izveštaju referentne laboratorije.
Prema Uredbi o kategorizaciji vodotoka (“Službeni glasnik RS”, br. 5/68), reka Pek pripada III klasi od izvora do ušća u Dunav. Crni Timok od izvora do Zaječara i od Zaječara do ušća u Borsku reku pripada II klasi, dok od uliva Borske reke do ušća u Dunav pripada III klasi. Borska reka od izvora do Bora pripada II klasi, dok od Bora do ušća u Timok pripada IV klasi. Reka Dunav pripada II klasi.
Borska reka
Uzvodno od Bora, Borska reka se tunelom usmerava u Kriveljsku reku, kako bi u njenoj dolini otvorila površinski kop bakra. Nizvodno od Bora, u korito nekadašnjeg vodotoka ispuštaju se komunalne otpadne vode, neprečišćene rudničke vode i otpadne vode iz postrojenja metalurgije i bazne hemije. U reku se pre više decenija izlila velika količina flotacione jalovine, koja je poplavila obale ove reke i Velikog Timoka nizvodno od njenog utoka. Protiče kroz sela Slatina i Vražogrnac.
Površinska voda Borske reke, od Bora do uliva u Crni Timok, kategorisana je kao reka lošeg kvaliteta i pripada IV klasi kvaliteta. Analiza uzoraka pokazala je povećanu koncentraciju sulfata. Boja uzoraka ove vode je braon- žute boje. Analizom uzoraka na sadržaj teških metala utvrđena je povećana koncentracija arsena, bakra, gvožđa i mangana. Na osnovu ispitivanja uzoraka vode uzorkovanih pre i posle uliva Borske reke u Veliki Timok može se zaključiti da ulivom Borske reke dolazi do povećanja koncentracije olova, cinka, nikla, arsena i kalcijuma. Najveća detektovana promena je u koncentraciji bakra, gvožđa i mangana. Što se tiče ispitivanja kvaliteta sedimenta, analiza je pokazala koncentracije arsena, bakra i cinka veće od vrednosti remedijacije. Takođe, detektovan je sadržaj olova, kadmijuma i nikla koji utiče na ocenu kvaliteta.
Veliki Timok, Dunav
Posle uliva Borske reke, Veliki Timok se uliva u Dunav gde završavaju štetne materije i otpadne vode iz rudnika i topionice u Boru. Uzorkovanjem na lokacijama – reka Timok pre uliva u Dunav, Dunav posle uliva reke Timok i reka Dunav pre uliva reke Timok, utvrđeno je zagađenje i uticaj reke Timok na Dunav.
Na toku Velikog Timoka uzorkovanje je obavljeno i na lokaciji pre i posle jezera Hidroelektrane Sokolovica. Analiza je pokazala da je uzorak nakon jezera boljeg kvaliteta, u pogledu određenih parametara – sadržaja sulfata, mangana, kalcijuma. Analizom uzoraka sedimenta reke Timok pre uliva u reku Dunav detektovan je sadržaj bakra u koncentraciji većoj od remedijacione vrednosti, koncentracija arsena i cinka iznad ciljne vrednosti, kadmijuma iznad vrednosti limita i nikla iznad verifikacionog nivoa. U uzorku vode na istoj lokaciji izmeren sadržaj gvožđa i broj aerobnih heterotrofa prelazi granične vrednosti za klasu III. Analizirani uzorak vode reke Dunav pre uliva reke Timok pokazala je da ova voda pripada klasi II osim za parametar ortofosfati, amonijum jon i broj aerobnih heterotrofa, dok je u sedimentu detektovana koncentracija bakra koja prelazi vrednost remedijacije, kao i sadržaj arsena i kadmijuma iznad ciljne vrednosti i nikla iznad vrednosti limita. Sadržaj navedenih metala nije zanemarljiv i potrebno je pratiti kvalitet vode i sedimenta reke Timok kao i njenih pritoka u cilju praćenja kvaliteta, preporuka je laboratorije koja je obavila uzorkovanje.
Reka Pek
Reka Pek nastaje spajanjem dveju reka – Veliki Pek i Mali Pek. Radi utvrđivanja kvaliteta pomenute reke i uticaja kopa u Majdanpeku, koji sa flotacijom i rudarskom jalovinom predstavlja potencijalni izvor zagađenja, uzorkovani su uzorci na tačkama od interesa – Mali Pek pre dovoda kanalizacije, Mali Pek pre i posle površinskog kopa u Majdanpeku, Veliki Pek nizvodno od jalovišta Valja Fundata i na kraju na ciljnoj lokaciji – posle ušča obe reke i formiranja reke Pek. Ispitivanjem navedenih uzoraka stručnjaci laboratorije “Anahem” zaključuju da u uzorku reke Mali Pek, pre dovoda kanalizacije, nije detektovana kontaminacija. Daljim tokom reke, tj. u uzorku vode pre površinskog kopa u Majdanpeku analizom je utvrđen povećan sadržaj ortofosfata, amonijum jona, gvožđa, dok je posle površinkog kopa pored navedenih parametara detektovan i povećan sadržaj sulfata. Na obe lokacije mikrobiloška analiza je pokazala kontaminaciju aerobnim mezofilnim bakterijama i crevnim enterokokama. Takođe, izmerena je koncentracija bakra blizu granične vrednosti u uzorku vode reke Mali Pek na lokaciji posle površinskog kopa u Majdanpeku i ovaj parametar se treba pratiti, preporučuju iz laboratorije.
Konačno, analiza je pokazala da postoji određena kontaminacija koja narušava klasu reke Pek koja prema Uredbi pripada klasi III. Konkretno, detektovana je povećana koncentracija sulfata, ortofosfata, gvožđa, mangana i mikrobiloških parametara: aerobnih heterotrofnih bakterija i crevnih enterokoka.
Što se tiče ispitivanja uzoraka sedimenata na navedenim lokacijama, analiza je pokazala da je u svim analiziranim uzorcima detektovana koncentracija bakra iznad remedijacione vrednosti. Takođe, u uzorcima sedimenta na lokaciji Mali Pek pre površinskog kopa u Majdanpeku, Veliki Pek nizvodno od jalovišta u Valja Fundata i u Pek posle ušća, detektovana je koncentracija arsena iznad vrednosti remedijacije. Izmerene su i povećane koncentracije cinka u uzorcima reke Mali
Pek posle površinskog kopa i u reci Pek. Ocena kvaliteta sedimenta je, u skladu sa navedenom Uredbom, da je sediment zagađen. Sadržaj analiziranih metala je dosta veći u uzorcima sedimenta nego u uzorcima vode, što je posledica neprestanog protoka vode i činjenice da je nekoliko dana pre uzorkovanja i u određenom trenutku tokom uzorkovanja padala kiša.
Brestovačka reka, Crni Timok
Rezultati analize uzoraka vode Brestovačke reke posle ulivanja otpadnog kanala iz rudnika Čukaru Peki pokazuje da su određene vrednosti neznato povećane u odnosu vrednosti parametara na lokaciji pre uliva. Analiza uzorka vode reke Crni Timok posle uliva Brestovačke reke nije pokazala povećenje koncentracije analiziranih parametara osim za parametar ortofosfati i amonijum jon. Takođe, izmeren sadržaj rastvorenog kiseonika je nizak. Ove vode je potrebno dalje pratiti s obzirom da je u periodu uzorkovanje bilo padavina, što može imati uticaja na rezultate analize. Analiza uzoraka sedimenta pokazala je da je u uzorku na lokaciji otpadni kanal iz rudnika Čukaru Peki, kao i u uzorku iz Brestovačke reke pre i posle otpadnog kanala i uzorku iz reke Crni Timok posle uliva Brestovačke reke, detektovana visoka koncentacija bakra-iznad vrednosti remedijacije. U uzorku otpadnog kanala takođe postoji koncentracija arsena iznad ciljne vrednosti. Dalji tok Crnog Timoka koji je kategorisan klasom II, pokazuje povećane koncentracije amonijum jona i nizak sadržaj rastvorenog kiseonika koji narušavaju kvalitet. Na lokaciji Crni Timok – Grad Zaječar – mesto ispuštanja otpadnih voda Zaječarske pivare, mikrobiloškom analizom detektovan je povećan sadržaj aerobnih mezofilnih bakterija.
Uzimani su uzorci vode i sedimenta reke Crni Timok kako bi se utvrdio uticaj rudarstva i ispuštanja toksičnih materija na kvalitet vode, ali i na ihtiofaunu. Ovo je posebno značajno zbog Timočke pastrmke, autohtone vrste, koja je posebno ugrožena ispuštanjem otpadnih voda iz rudnika “Čukaru Peki”. Takođe, uzorci Brestovačke reke uzeti su na reprezentativnim lokacijama u cilju utvrđivanja zagađenja izazvanog uticajem rudnika.
Rezultati merenja su objavljeni na sajtu http://www.ekoloskiodgovor.rs/gde postoji odeljak baza podataka, sa godinom, mernim mestom i analizom vode https://ekoloskiodgovor.rs/baza/.
Do kraja ove godine, biće obavljen još jedan ciklus uzorkovanja i analize.
Udruženje “Za česme”
www.zacesme.rs
Ovaj tekst je proizveden u okviru projekta “Ekološki odgovor na ekspanziju rudarenja u Timočkoj Krajini” koji finansira Evropska unija, a realizuju Udruženje “Za česme”, Društvo mladih istraživača Bor, Građanska čitaonica “Evropa” Bor i “Dečiji centar” Zaječar. Sadržaj teksta je isključiva odgovornost navedenih udruženja i ni u kom slučaju ne odražava stavove Evropske unije.
