Rimsko nalazište Vrelo-Šarkamen nalazi se na levoj obali Vrelske reke, 6 km zapadno od sela Šarkamen kod Negotina.
Ovaj lokalitet prvi je zabeležio Feliks Kanic 1889. godine, a arhitekta Đurđe Bošković je 1947. godine skicirao vidljive objekte: utvrđenje, most i hram na levoj obali, i terme na desnoj obali Vrelske reke.
Vrelo-Šarkamen je ekskluzivan spomenik rimske kulture, a zlatan nakit iz mauzoleja, koji se sa sigurnošću može pripisati ženi iz carske porodice, je spektakularan nalaz, jedinstven na prostoru Rimskog carstva.
izvor: Muzej krajine Negotin
O arheološkom kompleksu i istraživanjima govori: Gordan Janjić, arheolog-muzejski savetnik Muzeja krajine u Negotinu i koordinator projekta Vrelo Šarkamen.
“Posle 25 godina od početka prvih, pravih sistematskih arheoloških istraživanja na arheološkom nalazištu Vrelo Šarkamen, mi možemo da tvrdimo da se definitivno radi o carskoj gradnji iz perioda rimske dominacije na ovim prostorima iz perioda Tetrarhije, odnosno s kraja III i početka IV veka. Ovaj lokalitet, ovo mesto gde je jedan od imperatora čije ime je bilo Maksimin Daja počeo da zida svoju carsku palatu, mi smo potvrdili 2. oktobra 1996. godine, kada smo pronalaskom seta zlatnog carskog nakita utvrdili da se radi o tom imperatoru. Naime, on je vladao Rimskim carstvom od 305. do 313. godine i za tih 8 godina on je uspeo da ovde napravi dosta toga, mada činjenica je da veći deo toga nije završen i mi smo posle otkrića ovog mauzoleja, prešli na radove na još jednom od objekata koji zovemo “utvrđenje” sa 10 kula, monumentalnim kulama, bedemima koji defenitivno nije završen, ali sva njegova monumentalnost se ogleda upravo u procesima konzervacije koja je u toku.”
Prva arheološka istraživanja na Šarkamenu preduzeli su kustosi Muzeja Krajine u Negotinu, Milica i Đorđe Janković, 1975. godine, kada su nađeni delovi carske porfirne skulpture. Kasniji istraživači su ovu statuu od skupocenog kamena opredelili u tetrarhijski period, a utvrđenje su datovali u ranovizantijsko vreme, u 6. vek.
“1994. godine jednim ugovorom koji sklapaju SANU u Beogradu (čiji je potpredsednik tada bio arheolog, profesor, akademik Dragoslav Srejović), Arheološki institut (na čelu doktor Petar Petrović) i Muzej Krajine u Negotinu na čijem čelu sam bio ja, potpisujemo jedan ugovor kojim počinju prva, prava, sistematska istraživanja na ovom arheološkom lokalitetu. Od 1994. do 1996. godine mi smo radili na tom utvrđenju koje pominjem kao nešto što i danas radimo, a onda smo potom 1996. godine iznenada prešli na ovaj objekat ovde, koji nam se učinio da bi mogao da bude vredan naše pažnje. Zašto smo to uradili, zato što smo svi mi dugo radili na Romulijani. Na Romulijani su prethodno bila otkrivena dva mauzoleja gore na Maguri i mi smo pretpostavili da bi ovo možda moglo to da bude….”
I bili smo u pravu, dodaje Janjić, i nastavlja…..
“2. oktobra 1996. godine, na dnu ove građevine, nalazimo 204 grama zlatnog carskog nakita, od čega su najbitniji elementi 9 votivnih pločica, sa 9 zlatnih limova tako upakovanih kao da nam ih je neko ostavio poruku. Na dva od tih 9 limova vide se otisci rimskih solida, rimskog novca. Na jednom je to Diklecijan, na drugom Galerije, treći u nizu koji nedostaje na principu tetrarhije, a iz te loze “Jupiterovića”, je bio Maksimin Daja. Kad kažem “Jupiterovići” to prevedeno na naš jezik znači da su njihove majke u toj antičkoj ikonografiji toga doba sinove dobijale začevši ih sa Jupiterom. To je bila poenta, da bi oni bili bogovi, morale su majke da im budu boginje, onda bi oni kao božiji sinovi bili bogom dani da vladaju Rimskim carstvom.”
izvor: Muzej Krajine Negotin
izvor: Muzej Krajine Negotin
izvor: Muzej krajine Negotin
Posle jedne pauze od 10 godina, 2013. godine ponovo se obnavljaju arheološka istraživanju na lokalitetu Vrelo Šarkamen, ovoga puta te radove vodi Arheološki institut sa Muzejom Krajine u Negotinu. U ime Arheološkog instituta je dr Sofija Petković, viši naučni saradnik u toj instituciji, a u ime muzeja naš sagovornik arheolog Gordan Janjić i evo već 7 godina kontinuirano se ponovo radi na arheološkim istraživanjima ovog velikog lokaliteta. Ono što je posebno važno to je da je zahvaljujući projektu Muzeja Krajine od pre 3 godine, urađen projekat konzervacije arheoloških ostataka na ovom lokalitetu i zahvaljujući tom projektu Zavod za zaštitu spomenika kulture, krenuo je prošle godine u kontinuiranu konzervaciju. U tom smislu konzerviran je jugoistočni deo jednog od objekata utvrđenja, ove godine se radilo na zapadnoj kapiji, radiće se konzervacija južne kule zapadne kapije utvrđenja kao dela carske palate.
“Ovogodišnji arheološki radovi, zahvaljujući Ministarstvu kulture, su trajali od sredine jula do sredine avgusta i tom prilikom stručna ekipa je radila na iskopavanju segmenata zapadne kapije, odnosno radilo se u zaleđu severne kule zapadne kapije sa unutrašnje strane utvrđenja i radilo se na samoj zapadnoj kapiji i tom prilikom potvrđeno je sve ono što smo mislili prethodnih godina da je čitav unutrašnji pojas u širini od 5-6 metara, u unutrašnjoj strani od bedema i ima prostorije u krug. I ono što je posebno fascinantno je da je kapija izuzetno monumentalna, da je oko 15-ak metara dužine, između severne i južne kule kojima je zaštićena ta kapija, čiji su bedemi preko 4 i po metra debljine. Analogija te vrste nema u ovom slučaju, na Romulijanu na koju se mi često pozivamo, ova kapija je monumentalnija od bilo koje kapije na Romulijani.”
Istraživanja ovog, u svetu jedinstvenog, arhitektonskog kompleksa, značajna su kako za arheologiju i istoriju naše zemlje i šire Rimskog carstva, tako i za razvoj kulturnog turizma u Negotinskoj Krajini i Srbiji. Naime, arheološka iskopavanja, praćena konzervatorsko-restauratorskim radovima na arhitektonskim spomenicima, preduslov su za prezentaciju i promociju rimskog nalazišta u Šarkamenu, kome je 1994. godine dodeljena kategorija kulturnog dobra od velikog značaja za Republiku Srbiju.
“Na putu smo da u potpunosti definišemo ovaj lokalitet u smislu da ćemo mu u jednom trenutku naći ime, nadamo se da ćemo naći i kako se zvala majka Maksimina Daje”, u optimističkom tonu završava priču o lokalitetu arheolog Gordan Janjić, koordinator projekta Vrelo Šarkamen – arheološka iskopavanja, istraživanja, promocija i prezentacija.
Ovaj medijski sadržaj je sufinansiran sredstvima Grada Zaječara. Mišljenja i stavovi izraženi u tekstu su odgovornost autora i njegovih saradnika i ne predstavljaju nužno zvaničan stav Grada Zaječara.
Grad Zaječar
