Današnja teritorija Srbije je nekada bila deo Rimske Imperije. Tri metalurška regiona Istočne Srbije bogata zlatom, srebrom, gvožđjem i bakrom se mogu odrediti kao gornji tok reke Pek, zatim područje između Bora, Zlota, Crne Reke i Rgotine i konačno područje oko toka reke Beli Timok.
Mnogi rimski imperatori su rođeni na području današnje Srbije – 17 rimskih imperatora, gde danas postoje mnoga arheološka nalazišta, među kojima je i Timacum Minus, nazvan po antičkom nazivu reke Beli Timok – Timacum, koji na ovom mestu nastaje od Svrljiškog i Trgoviškog Timoka. Timakum Minus je najstarije antičko vojno utvrđenje u timočkoj oblasti, nalazi se nadomak sela Ravna, na levoj obali Belog Timoka, 15 km severoistočno od Knjaževca.
izvor: Zavičajni muzej Knjaževac
Kada je nastalo ovo naselje i do kada je “živelo” govori nam Bojana Ilijić, viši kustos arheolog Zavičajnog muzeja Knjaževac:
“Timakum Minus je rimsko utvrđenje koje je podignuto na širokoj plodnoj dolini Belog Timoka, sredinom I veka naše ere. Svoj vrhunac ovo utvrđenje dostiže u III veku kada postaje jedno važno administrativno središte šireg regiona i služi za prikupljanje i dalju distribuciju ruda sa obronaka Stare planine, pošto samo utvrđenje i naselje koje prati utvrđenje se upravo oslanja na završne obronke Stare planine koji obiluju metalima koje su Rimljani još u antici koristili.
Timakum Minus nije tipično rimsko naselje, nema izrazit strategijski položaj, lako je pristupačan i upravo je to sugerisalo istraživačima da prepoznaju tu njegovu metaluršku crtu. Sredinom V veka Timakum Minus trpi veliko razaranje od Huna, međutim iskopavanjem utvrđenja koje se sistematski vrše od 1975. godine, od strane Zavičajnog muzeja Knjaževac i Arheološkog instituta iz Beograda, zaključeno je da na njemu postoji i srednjovekovni sloj, tako da ovo plodno tlo je uvek bilo pogodno za naseljavanje.”
izvor: Zavičajni muzej Knjaževac
Prva istraživanja arheološkog nalazišta Timacum Minus – Ravna datiraju iz 1899. godine (Antun fon Premerštajn i Nikola Vulić), dok u novije vreme ona počinju 1975. godine pod pokroviteljstvom Arheološkog Instituta iz Beograda i Zavičajnog muzeja iz Knjaževca.
“Zapadno od utvrđenja otkrivena je i kasnoantička nekropola Slog i upravo u jednoj fazi ove nekropole se prepoznaje ta raskoš najbogatije faze Timakum Minusa i sloj najmlađe nekropole je iz XI veka i ukazuje na slovenski živalj koji je živeo na ovim prostorima.
Na Timakum Minusu istraženo je nekoliko sektora ali uglavnom su obuhvaćene granice samog utvrđenja koje je pravougaone osnove; otkriven je zapadni bedem, zapadna kapija, deo severnog bedema, kao i kružni metalurški objekat u unutrašnjosti utvrđenja. U centralnom delu utvrđenja otkrivena je građevina pravougaone osnove za koju se pretpostavlja da je bila horeum i služila je za skladištenje žita. Arhitektonski je najzanimljivija južna kapija utvrđenja koja nam ustvari pokazuje lokalni način gradnje, koji nije u tipičnom rimskom stilu nego u tehnici suhozida od masivnih peščara – kamena kojim obiluje lokalno zemljište.
I van granica samog utvrđenja vršena su istraživanja, tako da je registrovana građevina sa hipokaustom – ostacima podnog grejanja, jugozapadno od utvrđenja i severoistočno od utvrđenja su otkrivene terme – rimsko kupatilo, koje su bile manjih dimenzija pa se pretpostavlja da nisu bile javne, nego za manji sloj ljudi. Osim nekropole Slog, koja je otkrivena zapadno od utvrđenja, otkrivena je i nekropola Ropinski potok koje je iz najranije faze i ono je na samoj obali Ropinskog potoka i tu su utvrđena dva načina sahranjivanja, inhumacija i kremacija.
Najzanimljiviji nalaz sa nekropole Ropinski potok je srebrna fibula koja je rađena u tehnici opus interrasile u srebru i koja je predstavlja vrstu odlikovanja određenog rimskog vojnika. Jedino nije locirana nekropola sa nadgrobnim kamenim spomenicima koji su otkriveni u samim bedemima utvrđenja. U trećoj fazi izgradnje utvrđenja koje je stradalo pod najezdom varvara moralo je da se ojača ponovo i stanovništvo i korisnici utvrđenja iskoristili kamene blokove samih nadgrobnih spomenika i njime ojačali sam bedem. Iskopavanjima se došlo do tih spomenika i oni su svi izloženi u lapidarijumu koji je formiran u obližnjem Arheo-etno parku.”
izvor: Zavičajni muzej Knjaževac
TVRĐAVA (I-VI veka nove ere) je služila kao logor rimske pomoćne jedinice-kohorte i primala je od 500-1000 vojnika, pešaka i konjanika. Samo utvrđenje je od nastanka nekoliko puta dograđivano i četiri etape se mogu videti na samim zidinama. Unutrašnjost logora Timakum Minus bila je organizovana po uobičajenim rimskim normama, uz izuzetak jedne kružne građevine, koja je verovatno služila za obezbeđenje i čuvanje pijaće vode.
izvor: Zavičajni muzej Knjaževac
Terme Timakum Minusa – Ravne potiču iz II veka n.e. a prepravljane su u IV veku. Počivaju na sistemu stubića koji su držali pod, a između njih je strujao topao vazduh iz ložišta i ravnomerno grejao prostorije. Ulaz u terme Timacum Minusa se nalazio sa istočne strane i služio je kao garderoba, a obuhvatale su još i mlako zagrejanu prostoriju i dve jače zagrejane prostorije sa po jedinim ložistem, kao i hladno kupatilo sa manjim bazenom.
izvor: Zavičajni muzej Knjaževac
Timacum Minus Lapidarijum – arheološki park se nalazi u školskom dvorištu u selu Ravna i obuhvata zbirku veličanstvenih kamenih spomenika pronađenih prilikom arheoloških istraživanja u periodu od 1975-1990. godine. Rimski nadgrobni spomenici su mahom izvađeni iz bedema utvrđenja Timakum Minus ili su dobijeni na poklon od meštana i od kolekcionara Ljubiše Rajkovića-Koželjca. U pitanju su obično nadgrobni spomenici, počasni spomenici, žrtvenici, svi sa natpisom i izvanredno lepim kamenim dekoracijama, koji ponekad predstavljaju čitave porodice.
izvor: Zavičajni muzej Knjaževac
Ove 2019. godine, nakon gotovo dve decenije pauze, ponovo su počela istraživanja na lokalitetu Timakum Minus u Ravni. Ekipa arheologa iz Beograda i Knjaževca istraživala je južnu kapiju lokaliteta, zahvaljujući sredstvima Ministarstva kulture i informisanja u iznosu od 800.000 dinara.
Deo oklopa rimskog vojnika koji je izrađen od bronzanih listića koji su povezani žicom, te novac i kopče, samo su deo ovogodišnjeg pronađenog materijala na istraženom području južne kapije, koja je među najočuvanijim kapijama na rimskim vojnim utvrđenjima u Srbiji.
Projekat njene konzervacije biće izrađen sledeće godine, najavljuju iz Zavičajnog muzeja, a 2021. godine trebalo bi da bude završena i njena rekonstrukcija.
Ovaj medijski sadržaj je sufinansiran sredstvima Grada Zaječara. Mišljenja i stavovi izraženi u tekstu su odgovornost autora i njegovih saradnika i ne predstavljaju nužno zvaničan stav Grada Zaječara.
Grad Zaječar
