Svilajnac se prvi put spominje 1467. godine, kao selo “Svilajnac sa 30 kuća”. Smatra se da je dobilo ime zbog toga što su se njegovi žitelji bavili uzgojem svilenih buba i proizvodili svilu. Svilajnac je oduvek bio poznati trgovački i zanatski grad. Danas je to opštinski centar u plodnoj resavskoj i moravskoj dolini. Kao značajan industrijski centar Srbije zadržao je duh starih vremena, a ono što se rano razvilo na tradiciji Resavske škole je upravo pismenost. O tome nam govori Olivera Mijailović, viši bibliotekar Zavičajnog odeljenja Resavske biblioteke u Svilajncu:
“Ovde je rano postojala tradicija prepisivačke škole i mogu da kažem da su manastiri na desnoj obali Velike Morave po nekim izvorima i pretpostavkama bili isturena odeljenja prepisivačke škole iz manastira Manasije u vreme despotovine i despota Stefana Lazarevića – to je takozvana Resavska prepisivačka škola. Tu su i prvi đaci učili pismenost u skladu sa tadašnjim obrazovanjem koje se smatralo poželjnim. Ono što posebno želim da istaknem je škola u Miljkovom manastiru u čijoj crkvi se nalazi i jedna freska na kojoj je predstavljen despot Stefan sa svitkom u ruci što znači da je ovaj manastir Miljkovo, odnosno Bukovica, bio prepisivački centar.”
U njemu su se mnogo kasnije, u vreme kada Srbija ustaje protiv Otomanskog carstva, školovali mnogi đaci, među njima i Stevan Sindjelić, oko 1780-85. g. dok je kao mladić živeo i radio na imanju čuvenog kneza Petra iz Gložana, koga savremeni istoričari smatraju jednim od najumnijih srpskih knezova, koji je zapravo trebao da bude vođa Prvog ustanka, ali je već bio vremešan pa je izabran Karađorđe. Počeci prosvetiteljskog rada u Svilajncu vezani su za prve decenije 19. veka. Istoričari nakon 1804. godine pominju u svojim zapisima postojanje osnovne škole u Svilajncu. Andra Gavrilović, Lazar Arsenijević – Batalaka, ali u novije vreme i akademik Stojančević na mapi škola Srbije s početka 19. veka, među prvih 30 škola u Srbiji spominje i školu u Svilajncu.
Bibliotekar Olivera Mijailović prenosi nam iz sačuvane arhivske građe tačan datum osnivanja prve škole i prvog učitelja:
Dalji razvoj školstva odvija se uporedo sa ekonomskim i kulturnim razvojem Svilajnca. Ostale su zapisane i zaslužne ličnosti za razvoj obrazovanja u Svilajncu:
Resavska biblioteka u Svilajncu, u okviru svoje bogate izdavačke delatnosti, pored ostalih naslova posebno prati život i značajne institucije u mestu, kraju, ali i pojedine ličnosti. Do sada je objavljeno nekoliko knjiga koje se odnose na školstvo, prosvetu i obrazovanje u Svilajncu. Među njima, naša sagovornica iz Biblioteke ističe profesorku Desanku Stamatović i knjigu „Treći vek osnovne škole u Svilajncu“, koja i daje tu pretpostavku i hipotezu, na osnovu istorijskih činjenica koje je ona istražila, da škola ulazi u svoj treći vek, što je jedna retka tradicija. Zatim tu je Ljubiša Ćira Obrenović koji je napravio pregled zanatlijsko trgovačkih škola, do Škole učenika u privredi sa Domom učenika u poratnom periodu, odakle su izašli svi majstori, svi članovi tadašnjih Svilajnačkih zadruga – tašnerske, saračke, hlebarske, frizerske, fotografske i svih drugih zanata. I ta škola je nastala negde krajem 19. veka, da bi kasnije tokom rata zamirala, pa ponovo otvarana i radila je negde do pedesetih godina prošlog veka. Važna ličnost za tu Trgovačku školu, jedinstvenu u Srbiji, osnovanu 1919. godine bio je Svilajčanin Milovan Gajić.
Koje škole danas, sa bogatom tradicijom svojih prethodnika, šire pismenost i obrazovanje u opštini Svilajnac, govorićemo narednih meseci u okviru serijala „Svilajnačke škole kroz vreme“.
Fotografije: Arhiva Zavičajnog odeljenja Resavske biblioteke u Svilajncu
Projekat se sufinansira sredstvima Opštine Svilajnac. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
